A było to tak:
W czerwcu 2019 r. dotarła do Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk informacja, że wniosek o nazwie "Cmentarz przy zabytkowym kościele z XVIII w. - nasze wspólne dziedzictwo" został zakwalifikowany do dofinansowania w ramach Programu "Wspólnie dla dziedzictwa".
W ramach naboru złożono 193 wnioski. Z powodów błędów formalnych odrzucono 29 wniosków. Zgodnie z Regulaminem Programu, dofinansowanie może być przyznane zadaniom, których łączna ocena punktowa wynosi co najmniej 70 pkt. Taką ocenę uzyskały 93 wnioski, jednak środki pozostające w dyspozycji Dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa były niewystarczające na dofinansowanie wszystkich tych zadań. W związku z tym, na podstawie § 9 ust. 16 Regulaminu Programu, Dyrektor NID podjął decyzję o podniesieniu progu punktowego do 83 pkt. Wskutek powyższego dofinansowanie otrzymało 30 zadań, w tym projekt Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk.
Instytucją zarządzającą Programem "Wspólnie dla dziedzictwa 2019" jest Narodowy Instytut Dziedzictwa. Program dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Program "Wspólnie dla dziedzictwa"
Głównym celem Programu jest tworzenie warunków do zrównoważonej ochrony dziedzictwa kulturowego i wykorzystania jego wartości dla rozwoju społecznego obecnych i przyszłych pokoleń Polaków.
Program ma dwa cele strategiczne:
a) wzrost społecznego zaangażowania w identyfikację dziedzictwa i w system opieki nad zabytkami, osiągany we współpracy z organizacjami pozarządowymi, lokalnymi samorządami, służbami konserwatorskimi i wolontariuszami,
b) wzrost świadomości społecznej w zakresie roli i wartości dziedzictwa kulturowego poprzez pozyskiwanie, gromadzenie i upowszechnianie wiedzy na temat dziedzictwa, jego znaczenia i wartości z nim związanych, umożliwiający tworzenie pozytywnej emocjonalnej więzi pomiędzy społecznościami lokalnymi a dziedzictwem kulturowym.
Program adresowany jest do organizacji pozarządowych.
Strategiczne cele Programu realizowane są poprzez niżej wymienione działania:
a) prace porządkowe przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków lub włączonych do ewidencji zabytków i w ich otoczeniu, prowadzące do zabezpieczenia, utrwalenia, uczytelnienia oraz zachowania substancji i wartości zabytku,
b) działania przy identyfikowaniu, inwentaryzowaniu i dokumentowaniu dziedzictwa kulturowego (materialnego i niematerialnego), prowadzące do rozpoznania, utrwalenia oraz zachowania dziedzictwa kulturowego i jego wartości,
c) działania zmierzające do wzmacniania praktyk społeczno-kulturowych, tradycji, w tym tradycji rękodzielniczych i związanych z przekazami ustnymi, upowszechniania umiejętności, w tym umiejętności związanych z rzemiosłem lub tradycyjnymi technikami budowlanymi, umożliwiające zachowanie zabytków i ich wartości,
d) działania edukacyjne oraz popularyzujące dziedzictwo kulturowe (materialne i niematerialne) i wiedzę na jego temat lub na temat jego wartości, prowadzące do zwiększenia świadomości społecznej wartości dziedzictwa i wzmacniania społecznej woli zachowania dziedzictwa i korzystania z jego wartości.
Dlaczego cmentarz?
Zabytki funeralne są doskonałym, acz nie zawsze docenianym źródłem do badań nad kulturą i regionalizmami. Style architektoniczne, motywy zdobnicze, treść inskrypcji czy sam charakter nekropolii jest zmienny, biorąc pod uwagę czas ich powstania oraz funkcjonowania, jak i obszar, na którym owe miejsca występują. Nie jest to nic odkrywczego. Lecz gdy spojrzy się na ten fakt przez pryzmat dziedzictwa kulturowego, zyskujemy nowe doznania i możliwości, uwarunkowane wieloaspektowością tychże nekropolii. Kultura funeralna związana jest z wieloma aspektami śmierci człowieka, zarówno w sferze ontologicznej jak i empirycznej. Możemy ją podzielić na dwie grupy – tzw. kulturę namacalną i duchową. Niniejsze zadanie dotyczy tej pierwszej grupy, czyli związanej z nekropoliami. Badania prowadzone były przede wszystkim w sferze epigraficznej. Podstawową funkcją „napisów twardych” pozostało upamiętnianie zmarłych. Artefakty epigraficzne dostarczają nam niezwykle dużo informacji nie tylko na temat kultury materialnej, ale także mentalności ludzi danego okresu. Cmentarze to miejsce nostalgii, pamięci, a jednocześnie doskonałe, acz niedoceniane w stopniu wystarczającym źródło historyczne. Płyty nagrobne i pomniki, często zdewastowane i przykryte ziemią, bywają nieczytelne, a przecież cmentarze to świadkowie przeszłych czasów, często ich przekaz jest wypierany przez obecne społeczeństwo.
Dziedzictwo kulturowe jest szeroko rozumianym pojęciem, które obejmuje swoimi ramami wszelkie dobro ruchome i nieruchome, należące do danej kultury czy obszaru kulturowego. W przypadku wielu wiejskich cmentarzy mamy do czynienia z kunsztownie wykonanymi ozdobami, znajdującymi się na pomnikach i nagrobkach. Mnogość motywów wykorzystywanych przez rzeźbiarzy i kamieniarzy wskazuje na znakomitą znajomość szeroko pojętej kultury wysokiej oraz na zapotrzebowanie na nią. Dlatego tak ważne jest zachowanie tego dziedzictwa kulturowego, czyli bełkowskiego zabytkowego cmentarza, dla przyszłych pokoleń.
Cele zadania
Głównym celem jest wykonanie szczegółowej inwentaryzacji przedmiotowego cmentarza wraz z identyfikacją nagrobków oraz pracami porządkowymi na cmentarzu okalającym zabytkowy kościół.
Celami szczegółowymi są:
- zachowanie cmentarza dla przyszłych pokoleń,
- stworzenie grupy wolontariuszy szerzącej ideę społecznej odpowiedzialności za lokalne dziedzictwo kulturowe (swojej miejscowości rozumianej jako małej ojczyzny),
- poszerzenie wiedzy z zakresu opieki nad zabytkami funeralnymi wśród wolontariuszy oraz członków organizacji,
- opracowanie dokumentacji będącej cennym źródłem archiwalnym do wykorzystania w przyszłych pracach konserwatorskich,
- stworzenie zakładki na stronie internetowej organizacji poświęconej nekropolii,
- upowszechnienie wiedzy o lokalnym dziedzictwie kulturowym,
- wykorzystanie cmentarza w edukacji regionalnej.
Działania
1) prace porządkowe na zabytkowym cmentarzu przy kościele pw. św. Marii Magdaleny - będą to działania nieingerujące w substancję zabytku (nekropolii), prowadzące do zabezpieczenia, utrwalenia, uczytelnienia oraz zachowania w nienaruszonym stanie substancji i wartości zabytku, których celem jest polepszenie stanu zagospodarowania zabytku lub jego najbliższego otoczenia, czyli wykoszenie trawy, usunięcie trawy z nagrobków, uporządkowanie terenu itp.
2) inwentaryzacja wraz z identyfikacją nagrobków - ma na celu utrwalenie napisów nagrobnych, układu cmentarza i jego otoczenia. W pierwszej kolejności zostaną zinwentaryzowane wszystkie nagrobki znajdujące się przy kościele pw. św. Marii Magdaleny wraz z najbliższym otoczeniem oraz dla każdego zostanie wykonana dokumentacja fotograficzna. W następnej kolejności znajdujące się na nagrobkach inskrypcje poddane zostaną szczegółowej analizie.
3) stworzenie ścieżki edukacyjnej - podjęte działania inwentaryzacyjne oraz identyfikujące nagrobki pozwolą na opracowanie na terenie zabytkowego cmentarza ścieżki edukacyjnej mającej na celu upowszechnienie wiedzy o tym zabytku oraz służącej w edukacji regionalnej.
4) zorganizowanie wystawy fotograficznej - na wystawie zostaną zaprezentowane fotografie przedstawiające realizowane działania na zabytkowym cmentarzu.
5) wykonanie podstrony poświęconej nekropolii - na stronie www.belk.pl zostanie utworzona podstrona poświęcona nekropolii, na której zostaną zamieszczone informacje dot. realizacji projektu oraz samej nekropolii wraz ze wszystkimi materiałami oraz dokumentami wytworzonymi w trakcie trwania projektu.
6) wydanie folderu - przedstawiający przebieg projektu, w tym też jego uczestników.
7) spotkanie podsumowujące - na zakończenie zadania zostanie zorganizowane spotkanie podsumowujące projekt w formie konferencji popularnonaukowej (tytuł konferencji: Kościół - cmentarz - nasze dziedzictwo). Odbędzie się ona w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Bełku, którego otacza cmentarz - miejsce realizacji niniejszego zadania. Na konferencji zostaną wygłoszone wykłady (4), w tym jeden poświęcony działaniom realizowanym w projekcie, a pozostałe tematy będą związane z w/w kościołem oraz cmentarzem.
Zadanie uzyskało pozytywną opinię Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, zaś Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk zgodę dysponenta zabytku, tj. Rzymskokatolickiej Parafii pw. św. Jana Sarkandra w Bełku, na jego realizację. W tym miejscu składamy wyrazy wdzięczności oraz podziękowania dla tych instytucji za okazałe wsparcie i pomoc przy tworzeniu projektu oraz chęć współpracy przy realizacji zadania.
Strona poświęcona staremu cmentarzowi powstała w ramach projektu "Cmentarz przy zabytkowym kościele z XVIII w. - nasze wspólne dziedzictwo" realizowanego przez Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk.
Dofinansowano w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa - Wspólnie dla dziedzictwa oraz z budżetu Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny. Honorowy patronat nad projektem objął Burmistrz Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny Wiesław Janiszewski
