Wody powierzchniowe
Sołectwo Bełk jest położone w zlewni rzeki Bierawka stanowiącej prawobrzeżny dopływ rzeki Odry. Przez teren miejscowości rzeka Bierawka płynie z zachodu na wschód.
Hydrografia Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach
(źródło: www.gliwice.rzgw.gov.pl)
Rzeka Bierawka wypływa w Bujakowie na wysokości 310 m n.p.m., jej długość wynosi 55 km, natomiast zlewnia Bierawki obejmuje 393,6 km2. Jej dopływami są krótkie cieki, wśród których wyróżnić można potoki:
- Leszczyński,
- Jaśkowicki,
- Szczygłowicki,
- z Podlesia,
- Książenicki,
- Jordanek i inne.
Rzeka Bierawka przepływa przez mocno uprzemysłowione i gęsto zasiedlone obszary Orzesza, Czerwionki i Knurowa. Krajobraz doliny Bierawki został mocno zniszczony w okolicy Czerwionki i Knurowa w wyniku zapadnięć a następnie podmoknięć terenu wywołanych eksploatacją węgla kamiennego. Pomiędzy Orzeszem a Czerwionką aż po Nieborowice fragmenty doliny Bierawki wykorzystywane są rolniczo. Od miejscowości Nieborowice aż do ujścia do Odry Bierawka płynie przez kompleksy leśne. Na rzece utworzono w Czerwionce zbiornik Tama, wykorzystywany do celów rekreacyjnych. Zadrzewienia pomiędzy Bełkiem a Stanowicami oraz nadrzeczne łąki zaliczyć można wg A. Żukowskiego do najbardziej malowniczych odcinków doliny. Bierawka uchodzi do Odry w jej 82,3 km.
Stacja uzdatniania wody
Ujęcie wody KWK „Knurów” jest zlokalizowane na terenie wsi Bełk, w pobliżu ulic: Głównej, Wolności, Palowickiej i Nalepy. Studnie nr VIIz i VIII oraz XI i XIIz znajdują się w obrębie wysoczyzny polodowcowej, studnie nr Iz bis, IVz, V, Vz, IXzbis i XIII są zlokalizowane w dolinie Bierawki.
Piezometry są rozmieszczone przy ulicach: Głównej, Palowickiej, Nalepy, Szymochy, Granicznej i na zachodnich peryferiach w odległości od 1500 m od ujęcia.
Lokalizacja studni i piezometrów na terenie Bełku
Obszar ujęcia budują czwartorzędowe i głębiej leżące utwory trzeciorzędowe i karbońskie. Utwory czwartorzędowe są reprezentowane przez osady rzeczno – zastoiskowe, lodowcowe i wodnolodowcowe.
Osady rzeczno – zastoiskowe występują w dolinach Bierawki i jej dopływów. Wykształcone są w postaci naprzemianległych warstw mułów, glin, pyłów, piasków pylastych czasem torfów leżących pod powierzchnią terenu. Całkowita miąższość tych warstw wynosi 2 – 8 m. Miejscami ulegają wyklinowaniu (studnie Izbis, IVz).
Osady lodowcowe stwierdzono w obrębie wysoczyzny i lokalnie w dolinie Bierawki (Vz, Xz). Zalegają pod osadami rzeczne zastoiskowymi lub pod powierzchnią terenu. Są to gliny zwałowo – piaszczyste, głębiej zwięzłe. Miąższość tych warstw w dolinach wynosi 3,5 –10 m; na zboczach doliny Bierawki, na wysoczyźnie 6,5 – 22 m a także 65 m (piezometr Vb).
Osady wodnolodowcowe leżą pod glinami zwałowymi, stwierdzone zostały na całym rozpatrywanym obszarze. Są to piaski na ogół grubo i średnio ziarniste na przemian leżące ze żwirami. Między Bełkiem i Palowicami w dolnych partiach profilu występują warstwy otoczaków na głębokości 20 – 55 m (studnia XIIz, piezometr Pz20).
Osady piaszczysto – żwirowe leżą na zróżnicowanych głębokościach od 4,5 m do 65 m, przeciętnie na głębokości 5 – 25 m. Całkowita miąższość tych warstw wynosi 17 – 51 m, przeciętnie zmienia się od 25 m do 35 m. Największą miąższość tego kompleksu warstw stwierdzono w dolinie Bierawki, gdzie w miejscach lokalizacji studni Izbis i IX z bis wynosi 45 – 51 m. Ku północy warstwy te chowają się pod glinami lodowcowymi sięgającymi do głębokości 65 m (piezometr Vb) na pozostałym obszarze lokalnie są przykryte grubszą warstwa glin (studnia XIIz, piezometry XIa i XIb).
Na południowy – wschód od Bełku w rejonie ulicy Granicznej (piezometr P2) utwory wodnolodowcowe występują w trzech seriach warstw podzielonych glinami lodowcowymi. Pierwsze dwie warstwy leżące na głębokościach 10 i 33 m są związane z kompleksem piaszczystożwirowym rozprzestrzenionym w Bełku. Warstwy piaszczystożwirowe są podścielone glinami czwartorzędowymi (P1, P2, VIIz, IXbis, Xz) lub iłami trzeciorzędowymi.
W kierunku północnym utwory trzeciorzędowe sięgają do uskoku obejmującego piaskowcowo-łupkowe warstwy karbońskie.Po północnej stronie uskoku na skrzydle wiszącym utwory karbońskie są przykryte cienką, kilkumetrową warstwą glin czwartorzędowych, utwory karbońskie zalegają również płytko we wschodniej części Bełku na głębokości 13,2 m (piezometr Pz26)
Na terenie ujęcia stwierdzono dwa podstawowe poziomy wodonośne związane z osadami wodnolodowcowymi czwartorzędu:
- Pierwszy poziom stanowi kompleks wodonośnych warstw piaszczysto żwirowych rozprzestrzenionych, ulegających wyklinowaniu lub rozdzieleniu poza obrębem Bełku. Ogólne ich miąższość zmienia się w granicach 27 – 51 m, co jest uzależnione od konfiguracji erozyjnego podłoża złożonego z nieprzepuszczalnych iłów trzeciorzędowych. Na południowy wschód od Bełku podłożem poziomu są gliny zwałowe słabo przepuszczalne o miąższości 14 m (P2) oddzielające drugi poziom czwartorzędowy. Wody pierwszego poziomu eksploatowane przez ujęcie, na ogół mają charakter swobodny a jedynie w zachodniej, północnej i wschodniej części Bełku znajdują się pod ciśnieniem piezometrycznym. W obrębie dolin Bierawki i jej dopływów zwierciadło ustala się powyżej terenu (samowypływy w Pz10 i Pz26) lub na pierwszych kilkumetrowych głębokościach (studnie Pz11 i Pz16). Na obszarze wysoczyzny głębokości ustalonego zwierciadła wynoszą 7,7 – 20,8 m. Wody te pochodzą z infiltracji opadów, kontaktów z niżej leżącym poziomem wodonośnym i zasilania bocznego, a także oddziaływania Bierawki poniżej i powyżej ujęcia, Największe obniżenia dynamicznego zwierciadła obserwowano w studniach w dolinie Bierawki, gdzie dla maksymalnych głębokości 14,8 m rzędna zwierciadła wynosi 235,5 m (studnia Izbis). W miejscach lokalizacji studni na wysoczyźnie głębokości te wynosiły 9,48 – 10,95 m i rzędne 250,94 – 249,47 m n.p.m. (studnia VIIz). Warstwy poziomu charakteryzują się przepuszczalnością o współczynniku filtracji k = 7,8 m/d. Spływ wód zaznacza się w kierunku ujęcia oraz doliny Bierawki. Obszar zasilania znajduje się na południe i południowy – zachód od ujęcia. Obejmuje on fragment zlewni wód powierzchniowych Bierawki i Potoku Podleskiego oraz Woszczyckiego. W pozostałych kierunkach poziom ten ulega wyklinowaniu, głębokiemu zaleganiu i ograniczeniu uskokiem.
- Drugi poziom wodonośny stwierdzony na południowy wschód od ujęcia zalega na głębokości 63 m (piezometr P2) pod warstwa glin oddzielajacą ten poziom od pierwszego. W północnej części obszaru stwierdzono lokalnie cienkie piaszczyste warstwy wodonośne występujące wśród glin lodowcowych przykrywających rozpatrywany poziom wodonośny. Wody te znajdują się pod znacznym ciśnieniem piezometrycznym (piezometry: Pz1 – Pz3, Va, Vb).
Ujęcie KWK „Knurów” obejmuje 11 studni wierconych eksploatowanych w zależności od zapotrzebowania. Pobór wody jest ograniczony ze studni nr IVz i XIII z (częste przerwy pracy) a także studni nr Izbis przez zmniejszenie wydatku. Zasoby eksploatacyjne ujęcia zatwierdzone przez Centralny Urząd Geologii w Warszawie wynoszą 500 m³/h. Wszystkie studnie ujmują wody poziomu czwartorzędowego. Są pobierane przy pomocy pomp głębinowych G80/IIA i G100/IIA zainstalowanych na głębokościach 12 – 24 m. Pobierana woda jest uzdatniana (usunięcie żelaza, manganu, chlorowanie) w stacji uzdatniania znajdującej się w pobliżu studni Izbis, IVz i IXzbis. Jest przeznaczona na cele bytowo – gospodarcze i technologiczne KWK „Knurów”, Knurowa i Dębieńska, Szkoły Podstawowej i Wytwórni Mas Bitumicznych w Bełku i ZREMB w Jaśkowicach.
Na północny zachód od rozpatrywanego ujęcia znajduje się ujęcie Przedsiębiorstwa „Megawat” w Czerwionce – Leszczynach. Ujęcie to eksploatuje również wody rozpatrywanego poziomu w ilości 80 – 120 m³/h.
Przeznaczenie wody uzdatnionej
Stacja służy do uzdatniania wody studziennej w procesie odżelazienia, odmanganania i dezynfekcji z przeznaczeniem do celów bytowo – gospodarczych miasta Knurowa, Bełku i Debieńska. Wydajność stacji Qmax = 687 m³/h według zatwierdzonych zasobów wody w studniach.
Stacja uzdatniania zasilana jest w wodę surową ujmowaną z dziesięciu studni głębinowych połączonych rurociągami ø 300 mm według poniższego systemu współpracy:
- studnia Nr Iz o wydajności Q1 = 1,3 m³/min
- studnia Nr IVz o wydajności Q4 = 0,4 m³/min
- studnia Nr XI o wydajności Q11 = 0,7 m³/min
- studnia Nr XII o wydajności Q12 = 0,8 m³/min
- studnia Nr XIII o wydajności Q13 = 0,3 m³/min
oraz
- studnia Nr V o wydajności Q5 = 0,95 m³/min
- studnia Nr VIIz o wydajności Q7 = 0,75 m³/min
- studnia Nr VIII o wydajności Q8 = 1,0 m³/min
- studnia Nr IXz o wydajności Q9 = 0,7 m³/min
- studnia Nr Xz o wydajności Q10 = 0,74 m³/min
Rurociągi połączeniowe studni ø 300 mm łączą się w komorze zasuw w jeden kolektor dosyłowy ø 500 mm wody o ciśnieniu Pmin = 0,2 MPa.
W zaopatrzeniu w wodę dominują studnie nr V, VIIz, VIII, IXz bis, Xz i XIIz. Z obserwacji piezometrów wynika, że na przeważającym obszarze zwierciadło wody ulegało wahaniom, jedynie lokalnie w rejonie ulic Kościuszki i Nalepy obserwowano jego wznios głównie związany z malejącym poborem wody.
Źródło: Zbigniew Rybka, Gospodarka wodno-ściekowa Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny, 2005 (praca magisterska)
